مینیاتور و نگارگری و تذهیب و تشعیر و گل و مرغ مکتب شیراز

شیراز،خاستگاه نقش های دلفریب گل و مرغ و ترنج

استاد عباس نقاش نگارگر چیره دست و آفرینشگر طرح های هنری گل و مرغ و ترنج در شیراز عمر خود را بر سر رونق و شکل گیری این هنر گذاشته است و طرح های دلفریب و چشم نواز او اکنون زینت بخش مساجد و بقاع شیراز و دیگر شهرهای فارس است . 
او در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ، به کم و کیف موضوع پرداخت و سفره دل را گشود و راه های برون رفت این رشته نگارگری از انزوا را بیان کرد. 
استاد عباس نقاش ، نگار گر و آفرینشگر طرح های گل و مرغ آینده این هنر را اینطور توصیف کرد که متاسفانه علی رغم درخواست های فراوان ما برای احیای این هنر که رو به فراموشی است ، هنوز از سوی مسوولان توجه چندانی برای اعتلای این هنر نشده ، فقط در حد ساخت فیلم های مستند هنری اقداماتی در سالهای گذشته انجام شده از این رو آینده این هنر را در ابهام می بینم، هنر نگارگری گل و مرغ در شیراز مظلومانه به فراموشی می رود . 
نگاه مسوولان به هنر گل و مرغ اگر توام با حمایت و ترویج و تعالی باشد می تواند این هنر را به روز رساند ، دستگاه های دولتی ، میراث فرهنگی و صنایع دستی و اوقاف حمایت کنند تا هنر نگار گری گل و مرغ احیا شود ، مسلما این هنر می تواند در مرمت اماکن زیارتی مساجد و مکانهای تاریخی و هتل ها کاربرد داشته باشد. 
آثار استاد عباس نقاش و کارهای شاخص این استاد هنر مند شامل ترنج سازی که مختص شیراز است در بسیاری از مساجد و بقاع متبرک اکنون دیده می شود . 
*** نمود های از طرح های گل و مرغ در شیراز و دیگر مناطق 
شیوه های دیگر نقاشی سنتی از قبیل گل و مرغ ، پرتره و مناظر آمیخته با فرهنگ ایرانی و اسلامی اثر استاد را می توان در مرمت های حسینیه قوام ، امامزاده حسین (ع) ، باغ ارم ، باغ عفیف آباد،باغ نارنجستان قوام ومسجد رمضان خان، مسجد هجرت و در بعضی از خانه های مسکونی شیراز یافت. 
استاد عباس نقاش در باره اینکه آیا هنر نگارگری دراستان های دیگر و یا خارج از کشور نیز عرضه شده بیان داشت: نگارگری و طرح های ترنج و گل و مرغ در اصفهان، تهران، قم و در مناطقی از آلمان و امارات عرضه شده است . 
*** ویژگی نقاشی گل و مرغ 
ازنظر تاریخی ترکیب گیاهان و پرندگان از زمان های دور در تابلوهای نقاشی عینیت داشته است ، گل ها و گیاهان با بافت حلقه ای و پر خم و پیچ خود می توانند طرح های هندسی را بپذیرند اما پرندگان با نرمی اندام هایشان به طرح های غیرهندسی نیاز دارند ، آثار گل و مرغ از دوران سلجوقی، صفوی و قاجار وجود داشته است که تفاوت هایی با هم دارند اما روند تغییرات آنها در طول زمان کند بوده است. 
در اواخر دوران صفویه پرندگان با دقت زیادتری کشیده می شدند و پس از آن تغییر شگرفی در این هنر دیده نمی شود. البته در شیوه اجرا تفاوت هایی وجود دارد . 
برای مثال در مکتب شیراز گلبرگ ها پُرتر هستند و در روش های دیگری کاملا نازک و اندک هستند ، نقاشی گل و مرغ اصطلاحی برای توصیف یک گونه از نقاشی قدیم ایرانی است که دارای موضوع گل، برگ، پرندگانی چون بلبل، و گاه پروانه بوده است . 
نقاشان غالباً در بازنمایی موضوع از طبیعت مایه می گرفتند آنها به صورت نقاشی مستقل و یا در ارتباط با برخی هنرهای کاربردی چون قلمدان نگاری از زاویه های پرواز پرندگان بهره می جستند . 
نقاشی گل و مرغ در نقاشی های چینی ریشه دارد ، محمد زمان و سپس شفیع عباسی نخستین نمونه های این گونه نقاشی را در ایران آفریدند. 
شمار زیادی از هنرمندان سده های دوازدهم و سیزدهم هجری به نگارگری گل و مرغ روی آوردند. آثار لطفعلی شیرازی در این زمینه ، به خصوص از لحاظ اسلوب کار بسیار ممتاز است . 
*** مرغان بهشتی در نقاشی گل و مرغ 
از هزاره های پیش از میلاد، استفاده از نقوش پرندگان و گل ها بر روی آثاری چون سفالینه ها و دیوار نگاره ها رایج بوده و در سیر تحول خود در دوره اسلامی، نقوش ظرافت و کمال یافته تا گل ومرغ به عنوان طرحی اصیل در هنر جایگاه خود را یافته است . 
با توجه به این سابقه کهن در فرهنگ و هنرهای ملی این سبک و شیوه در تمام رشته های هنرهای سنتی به کار گرفته شد گل و مرغ در سنت هنری نقش پردازی ایرانی، از شاخه های هنر نگارگری به شمار می رود. 
مجموعه ای از هنرهایی چون مینیاتور، تذهیب، گرفت و گیر (تشعیر) ، گل و مرغ، گل و بوته شیوه های برآمدن و بالیدن آن به گونه ای بنیادی با هنرهای دیگری چون خوشنویسی و کتاب آرایی در پیوند بوده است. 
در حقیقت این هنرها زمینه های جلوه گری و پویایی نگارگری را در همه شاخه های آن فراهم ساخته اند. 
***نقاشی پشت شیشه و نوع رنگها در طرح های نگارگری گل و مرغ 
استاد عباس نقاش در باره نوع رنگهای بکار رفته در این هنر بیان داشت : به نظر می رسد رنگهای گل و مرغ به صورتی که امروزه می شناسیم با تمام ریزه کاریها و تفاوت از سبک قدیم نقاشی ایران با رنگهای تخت و سطوح، بدون حجم از زمان گرایش نقاشان ایرانی به شیوه طبیعت پردازی به وجود آمده است. 
زمان پیدایش نقاشی گل و مرغ پشت شیشه در اروپا به سده های سوم و چهارم قبل از میلاد بر می گردد، اما دوره دقیق ورود این هنر به ایران مشخص نیست ، هر چند عده ای از صاحبنظران پیدایش هنر نقاشی پشت شیشه در ایران را به اواخر دوران صفویه مربوط می دانند، ولی باید گفت که این هنر در دوران زندیه رونق یافته است. 
پس از سپری شدن قرنهای متمادی از تولد این هنر اینک باید برای یافتن تک قاب هایی از این نقاشی، شهر به شهر و کوچه به کوچه رد پای درویشان را گرفت و به معدود سقاخانه های بی آب و یا طاقچه های خانه های قدیمی سر کشید که در سراشیبی محلات کهن روی تیرهای چوبی هنوز استوار ایستاده اند.مکانهایی که اعتبار و ارزش این هنر اصیل را همچون دیگر آداب و رسوم، فرهنگ و بطور کلی تصویری از زندگی نسلهایی که صدها سال قبل از ما می زیسته اند را چون امانت داری قابل اطمینان نگهداشته اند. 
اینها آثاری از هنرمندان سرشار از ایمان و اعتقاد هستند که در تنهایی و در زیر بار سنگین تنگدستی با دستان و سرپنجه های خلاق خویش تصاویری از واقعیت تاریخی برگرفته از باورها و اعتقادات مذهبی خویش را بر شیشه می نگاشتند. 
هنری که شیشه نگار عاشقی چون شادروان سید کاظم شیرازی را بر آن وادار کرد تا برای خلق رنگ سرخ خون پاک آزادگان دشت کربلا در نقاشی، خون سر انگشتان خسته خویش را به کار گیرد. 
هنرمند نامداری به نام شادروان آقا صادق هم در شیراز مبتکر طرح گل و مرغ در نقاشی پشت شیشه بوده است. 
در تهیه نقاشی پشت شیشه که از جمله میراثهای فرهنگی و هنری این سرزمین بشمار می آید از موادی مانند رنگ، نخ ابریشم، آیینه، شیشه و کاغذهای رنگی براق استفاده می شده است. 
*** حمایت از طرح های گل و مرغ و نگارگران 
استاد عباس نقاش بر لزوم حمایت بیشتر از نگارگران تاکید کرد و بیان داشت : میراث فرهنگی و نهادهای فرهنگی دراین زمینه باید بیشتر حمایت کنند ، حمایت های انجام شده در حد قدردانی و تجلیل از هنرمندان بنام رشته های هنری بوده است ولی برای بقاء آثارآنان هنوز اقدام چشمگیری انجام نشده است . 
میراث فرهنگی و مسوولان استان فارس ، هنرمندان در رشته های مختلف را فراخوان نمایند و برای آنان شناسنامه هنری تهیه کنند از وجود آنها بهره گیرند ، قبل از آنکه دیر شود. 
استاد حاج عباس نقاش استادکار نقاشی دیواری ترنج ساز و نگار گر گل و مرغ در سال 1306 در شیراز متولد شد او دارای هفت فرزند است که برخی از فرزندان استاد نیز اکنون دراین رشته هنری دارای تجارب کاری هستند . 

منبع: http://www.irna.ir/fars/fa/News/81702910